W miejscowej obronie przed zakażeniem znaczącą rolę ogrywa tkanka limfatyczna górnych dróg oddechowych, głównie migdałki. Nierówna powierzchnia migdałków i występowanie krypt w migdałkach podniebiennych stwarza większą możliwość kontaktu z drobnoustrojami z zewnątrz. Migdałki podniebienne należą do najważniejszych obwodowych narządów immunologicznych (odpornościowych).
Występują tu zarówno limfocyty T, jak i B odpowiedzialne za odpowiedź immunologiczną (odporność) typu komórkowego i humoralnego. W migdałkach powstają też komórki pamięci immunologicznej, pozwalające rozpoznać antygen (bakterie, wirus) przy ponownym kontakcie. Limfocyty B, które są ilościowo w przewadze, występują przede wszystkim w grudkach limfatycznych. Ocenia się, że ze wszystkich narządów limfatycznych aktywność limfocytów B jest największa w migdałkach. Limfocyty T gromadzą się natomiast w tkance międzygrudkowej. Odgrywają z jednej strony rolę regulacyjną, wpływając na odpowiedź humoralną, z drugiej zaś wykazując działanie cytotoksyczne. Ponad 90 % limfocytów przechodzi z migdałków do węzłów chłonnych i naczyń limfatycznych, a następnie do krwioobiegu. Śródbłonki tych naczyń spełniają role swoistych filtrów, przez które przenikają wyłącznie limfocyty. Gdy niszczenie drobnoustrojów w tkankach limfatycznych nie jest dostateczne, dochodzi do uogólnienia się zakażenia lub pojawiania się zakażenia w miejscach odległych.
Procesy naturalnej odporności mają na celu szybkie zmniejszenie liczby patogennych drobnoustrojów (bakterii, wirusów), a tym samym wpływają na przebieg kliniczny zakażenia. W okresie pierwszych 4 dni od zakażenia udział mechanizmów odporności adaptacyjnej w jego eliminacji jest niewielki. Dopiero wówczas, gdy liczba drobnoustrojów osiągnie wartość konieczną do indukcji adaptacyjnych mechanizmów odpornościowych (indukcja limfocytów T i B), rozpoczyna się aktywacja swoistych, komórkowych (limfocyty T) i humoralnych (limfocyty B) reakcji odpornościowych.
Zaburzenia odporności, a co za tym idzie niedobory przeciwciał manifestują się nawracającymi zakażeniami niepoddającymi się leczeniu antybiotykami. Zakażenia te zaczynają się zwykle w okresie zaniku matczynych IgG, tzn. około 3 – 7 miesiąca życia.
Przeciwciała są istotnym elementem odporności w zakażeniach powodowanych przez bakterie, takie jak Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis czy też Staphylococcus aureaus. U pacjentów z niedoborami przeciwciał niektóre zakażenia, jak np. zapalenie ucha środkowego, mogą prowadzić do poważnych powikłań.
Odporność swoista jest zależna od obecności i prawidłowej funkcji komórek, które potrafią rozpoznać i zaprezentować antygen komórkom immunologicznie kompetentnym – limfocytom T i B. Po przechorowaniu niektóre drobnoustroje dają odporność długotrwałą, większość zaś zakażeń bakteryjnych, z uwagi na zróżnicowanie antygenowe drobnoustroju, nie pozostawia trwalszego śladu, co oznacza możliwość ponownego zakażenia przy zadziałaniu czynników sprzyjających.
Zapalenie migdałków przebiega wraz z zapaleniem gardła. Zapalenie migdałków dzielimy na ostre i przewlekłe. Należy odróżnić zapalenie migdałków od przerostu migdałków o charakterze niezapalnym. Takie przerosty spotykamy najczęściej u dzieci, u których w przeszłości dochodziło do częstych zakażeń górnych dróg oddechowych. Powiększenie migdałków (zwłaszcza gardłowego) jest w tym przypadku wynikiem ich przerostu przez tkankę łączną, a nie jest przewlekłym ich zapaleniem.
OSTRE ZAPALENIE MIGDAŁKÓW
Ostre zapalenie migdałków zwane jest anginą. Przyczyną angin są zakażenia wirusowe, bakteryjne i grzybicze.
Objawy:
- silny ból gardła
- promieniowanie bólu gardła do uszu
- wysoka gorączka
Niemowlęta i małe dzieci rzadko chorują na anginę, prawie nigdy u dzieci młodszych niż 2 – 3 lata nie obserwujemy klasycznych objawów anginy. Częstość zachorowań na anginę wzrasta wraz z wiekiem i osiąga szczyt około 7 roku życia.
Anginy mogą powodować wiele powikłań miejscowych i ogólnych. Do powikłań miejscowych zaliczamy: ropień około migdałkowy, zapalenie krtani, ropień przygardłowy, ostre zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok przynosowych, ostre ropne zapalenie węzłów chłonnych szyi. Wśród powikłań ogólnych najczęściej występuje choroba reumatyczna oraz kłębkowe zapalenie nerek.
Objawy ostrego zapalenia migdałków podniebiennych towarzyszą często chorobom ogólnoustrojowym, takim jak choroby krwi (w tym białaczki), mononukleoza zakaźna, błonica, płonica (szkarlatyna) i innym.
PRZEWLEKŁE ZAPALENIE MIGDAŁKÓW
Leczenie uzależnione jest od stanu chorego oraz czynnika wywołującego ostre zapalenie.
Wyróżniamy dwie postacie przewlekłego zapalenia migdałków podniebiennych:
- zapalenie migdałków podniebiennych wraz z przerostem (częściej u osób młodych)
- zapalenie migdałków podniebiennych bez ich przerostu (charakteryzujące się bólem gardła po spożyciu zimnych produktów, nieprzyjemnym smakiem w ustach, szybkim powiększeniem węzłów chłonnych szyi).
Przewlekły proces zapalny toczący się w migdałkach zawsze stanowi ognisko zakażenia i może być przyczyną różnych chorób, takich jak:
- łuszczycy
- pokrzywki
- zapalenia nerek
- gorączki reumatycznej
- zapalenia wsierdzia, sierdzia i osierdzia (zapalenie mięśnia sercowego)
- zapalenie nerwów
- zapalenia tęczówki i ciała rzęskowego oka
- zapalenia błon surowiczych
- chorób naczyń krwionośnych
Dla przewlekłego zapalenia migdałków podniebiennych charakterystyczne są:
- stany podgorączkowe
- podwyższone OB
- wzrost ASO
- uczucie ogólnego rozbicia, zmęczenia
- drapanie, zawadzanie w gardle
- bóle kości i stawów
Jedynym leczeniem przewlekłego zapalenia migdałów podniebiennych jest ich usunięcie. Wskazania do tonsillektomii z powodu zakażenia można podzielić na miejscowe i ogólne.
Wskazaniem do usunięcia migdałków jest 4 lub więcej epizodów zapalenia gardła występujących w ostatnich 12 miesiącach, 5 lub więcej w 24 ostatnich miesiącach, 7 lub więcej w 36 poprzednich miesiącach. Każdy z tych epizodów musi charakteryzować się jedną lub kilkoma z następujących cech klinicznych:
- wzrostem temperatury ponad 38°C
- występowaniem odczynu zapalnego węzłów chłonnych szyi (>2 cm)
- wysiękiem lub nalotami na powierzchni migdałków podniebiennych
- wyhodowaniem paciorkowców β-hemolitycznych z grupy A
Wśród wskazań miejscowych wyróżniamy:
- przewlekłe zapalenie migdałków podniebiennych
- nawracające zapalenie gardła
- ropień około migdałkowy
- nawracanie zakażeń mimo dobrej odpowiedzi na właściwe leczenie przeciwpaciorkowcowe
- znaczny przerost migdałków utrudniający oddychanie lub przełykanie
- nawracające zapalenie ucha środkowego i zatok przynosowych, nie ustępujące po adenotomii i udrożnieniu nosa.
Wskazania ogólne do usunięcia migdałków podniebiennych to posocznica, ropowica, zakrzepica oraz choroby odogniskowe pochodzenia migdałkowego. Najczęstszym wskazaniem ogólnym do usunięcia migdałków podniebiennych są zakażenia odogniskowe. Pozostałe wskazania są obecnie bardzo rzadkie.
Czopy w migdałkach - Białe lub żółte, cuchnące grudki, które czasami udaje się wyciskać z migdałków są zjawiskiem fizjologicznym. Powstają w skutek gromadzenia się w kryptach migdałkowych resztek pokarmu, złuszczonych nabłonków, alergenów, antygenów i innych. W większości przypadków nie stanowią one ogniska zakażenia, a świadczą o prawidłowej funkcji migdałków podniebiennych, która polega na zabezpieczeniu dolnych dróg oddechowych przed wnikaniem wyżej wymienionych czynników.
