Ślinianki, jako narządy parzyste, mają symetryczne położenie i identyczne warunki topograficzne. W warunkach prawidłowych kształt i wielkość gruczołów są porównywalne stronami. W większości przypadków zmiany chorobowe występują w jednej ze ślinianek. Wyjątek stanowią nagminne (wirusowe) zapalenia, stany obrzękowe ślinianek w przebiegu różnych chorób układowych i zaburzeń metabolicznych (zwane sialozami) i schorzenia na tle immunologicznym (autoagresywnym).
Ślinianki podjęzykowe to najtrudniejsze do uwidocznienia parzyste gruczoły ślinowe należące do grupy dużych ślinianek (w odróżnieniu od drobnych gruczołów rozsianych w całej jamie ustnej). Leżą one po obu stronach języka na przeponie dna jamy ustnej, pomiędzy mięśniami gnykowo-językowymi i żuchwowo-gnykowymi. W rutynowym badaniu tej okolicy, zdrowe ślinianki podjęzykowe są często niedostrzegane na tle izoechogenicznych tkanek sąsiednich. W przypadku wystąpienia zmian ogniskowych lub zmiany echogeniczności w przebiegu procesów zapalnych – uwidocznienie ich nie sprawia większych trudności.
Rozstrzygające znaczenie ma w tych przypadkach scyntygrafia lub biopsja cienkoigłowa.
Zapalenia
Procesy zapalne często rozwijają się na podłożu kamicy. Zapalenia na tle kamicy dotyczą najczęściej ślinianek podżuchwowych - w przyusznicach procesy te należą do rzadkości. Nagminne, wirusowe zapalenie ślinianek (świnka) może dotyczyć jednej lub wielu ślinianek i charakteryzuje się powiększeniem (obrzękiem) gruczołu, niejednorodną i podwyższoną echogenicznością, wzmożonym rysunkiem poszerzonych naczyń i jak w większości zapaleń – zwiększonym przepływem krwi przez miąższ ślinianki w USG.
Niepomyślny przebieg zapalenia, zwłaszcza u osób z osłabioną odpornością, może zakończyć się powstaniem ropni w miąższu gruczołowym, a nawet ropowicą szyi.
Nie należy zapomnieć o możliwości objęcia procesem zapalnym gruczołów ślinowych w przebiegu procesów toczących się w bezpośrednim ich sąsiedztwie. Przykładem może być zajęcie ślinianek w przebiegu promienicy szyi.
Sialozy są chorobami gruczołów ślinowych o różnorodnej i nie do końca wyjaśnionej etiologii. Towarzyszą najczęściej zaburzeniom endokrynologicznym, metabolicznym i układu wegetatywnego. W śliniankach manifestują się powiększeniem i wzmożeniem spoistości ich miąższu (najczęściej obustronnie). Osobnymi jednostkami chorobowymi o których należy wspomnieć to trudne do sklasyfikowania stany obrzękowo – zapalne ślinianek w przebiegu choroby Mikulicza i zespołu Sjögrena. Zaawansowane stadium zespołu Sjögrena ma bardzo charakterystyczny obraz USG wynikający z rozplemu tkanki limfatycznej w gruczole, nacieków limfocytarnych tkanki gruczołowej i obszarów degeneracji, przy jednocześnie stopniowo postępującym zmniejszeniu objętości miąższu.
Wczesne stadia zespołu Sjögrena stanowią duży problem diagnostyczny gdyż trudno je odróżnić od sialozy czy zapalenia na innym tle.
Nowotwory niezłośliwe ślinianek
Nowotwory niezłośliwe ślinianek to najczęściej gruczolaki (około 75% wszystkich guzów). Najczęściej występującym guzem ślinianek jest gruczolak wielopostaciowy (60 –70 %) i najczęściej można go wykryć w przyusznicy (60 –90% tej lokalizacji).
Wieloletni gruczolak wielopostaciowy lub jego odrost po nieradykalnym usunięciu może ulec przemianie w kierunku złośliwej odmiany tego guza.
W diagnozowaniu konieczne jest wykonanie USG i biopsji cienkoigłowej z oceną histopatologiczną.
Nowotwory złośliwe ślinianek
Nowotwory złośliwe ślinianek występują dużo rzadziej niż niezłośliwe (około 10% wszystkich guzów), a przy tym istnieje taka prawidłowość, że im mniejszy gruczoł ślinowy tym mniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia guza, ale tym większe prawdopodobieństwo, że będzie to nowotwór złośliwy. Do najczęstszych nowotworów złośliwych ślinianek należą gruczolako – raki, raki płaskonabłonkowe i raki niezróżnicowane.
Należy też pamiętać, że nowotwory złośliwe mają większą dynamikę wzrostu i w krótszym czasie osiągają wielkość typową dla kilkuletniego wzrostu gruczolaków.
W diagnozowaniu konieczne jest wykonanie USG i biopsji cienkoigłowej z oceną histopatologiczną.
Inne zmiany ogniskowe spotykane w śliniankach
Pośród innych zmian ogniskowych występujących w śliniankach należy wymienić torbiele i wewnątrzgruczołowe węzły chłonne zmienione zapalnie lub nowotworowo. Nie należy też zapominać o możliwości wystąpienia w obrębie ślinianek guzów wywodzących się z tkanki tłuszczowej, nerwów i naczyń.
Silne urazy okolicy ślinianek przyusznych i podżuchwowych mogą być przyczyną powstania krwiaków wewnątrzgruczołowych i podtorebkowych.
Zdarza się, że krwiak w wyniku nadkażenia może przemienić się w ropień ślinianki. Jest to bardzo poważnym powikłaniem, dlatego monitorowanie przebiegu choroby jest zadaniem ultrasonografi. Wczesne wykrycie ropni i zmiana leczenia daje choremu szansę na uniknięcie kolejnych powikłań. W wyniku urazu możemy spotkać w śliniance jeszcze inne, bardzo charakterystyczne zmiany. Są nimi pourazowe ciała obce, tkwiące w miąższu gruczołowym.