Zakażeniom wirusowym i bakteryjnym należy przypisać szczególną rolę w powstawaniu i nasilaniu procesów immunologicznych w drogach oddechowych. Stwierdzono, że w czasie infekcji wirusowej następuje naciekanie dróg oddechowych komórkami zapalnymi, w większości limfocytami i eozynofilami. U chorych z nadreaktywnością błony śluzowej nosa i oskrzeli eozynofile mogą występować nawet po 8 – 10 tygodniach od początku infekcji. Wyjaśnia to utrzymanie się dolegliwości ze strony dróg oddechowych po ustąpieniu infekcji wirusowej.
Zapalenie, zarówno alergiczne, jak i infekcyjne, jest formą złożonej reakcji ustroju na czynniki fizyczne, chemiczne lub biologiczne, w trakcie której uwalniane są substancje biologiczne czynne, zwane mediatorami zapalenia, identyczne z mediatorami reakcji alergicznej. Powstały w wyniku zakażenia proces zapalny jest wynikiem interakcji pomiędzy składnikami strukturalnymi komórek bakteryjnych a komórkami układu odpornościowego (neutrofilami, makrofagami, limfocytami, płytkami krwi i komórkami nabłonka naczyń).
Eliminacja zakażenia uruchamia w pierwszym rzędzie naturalne mechanizmy odpornościowe (komórki NK, fagocyty, dopełniacz, przeciwciała naturalne klasy IgM). Następnym etapem jest powstanie odporności adaptacyjnej, której zadaniem jest ostateczne zniszczenie czynników infekcyjnych (jeżeli nie doszło do ich szybkiej eliminacji w okresie pierwszych kilku dni po zakażeniu).
Zakażenia wirusowe mogą wywołać wiele zmian w drogach oddechowych. Powodują między innymi: uszkodzenie nabłonka oddechowego, wzrost produkcji i uwalniania mediatorów pozapalnych, zwiększenie produkcji IgE, zwiększenie produkcji cytokin, nasilenie późnej reakcji alergicznej.
RHINOWIRUSY
Do zakażenia dochodzi głównie drogą kropelkową, ale mogą być także przeniesione przez ręce. Z wydzieliną nosową wirus wydalany jest do środowiska przez cały okres choroby. Zakażenie występuje przez cały rok, jednak z największym nasileniem w miesiącach jesiennych i wczesną wiosną.
Okres wylęgania wynosi średnio 2 – 3 doby, czasem wydłuża się do 10 dni. Objawem zakażenia jest pojawienie się wodnistej wydzieliny z nosa, która w późniejszym etapie może być śluzowa lub ropna na skutek wtórnego zakażenia bakteryjnego. Pojawia się kichanie i kaszel, zaczerwienienie i bolesność gardła, bóle głowy oraz objawy ogólnego rozbicia. Objawy cofają się powoli, zwykle po upływie tygodnia. Czasem objawy mogą utrzymywać się przez dwa lub więcej tygodni. Zakażenia wirusami Rhino szczególnie często występują u dzieci w wieku przedszkolnym.
Wirus zagnieżdża się w urzęsionych komórkach nabłonka nosa i stąd szerzy się na pozostałe komórki nabłonkowe. Efektem jest unieruchomienie rzęsek, ich degeneracja i zniszczenie całej komórki. Uszkodzone komórki nabłonkowe stają się szczególnie łatwo dostępne dla bakterii, co manifestuje się klinicznie pojawieniem się ropnej wydzieliny. U około 1/3 pacjentów w przebiegu choroby pojawia się chrypka i kaszel. Nad polami płucnymi nie stwierdza się zmian osłuchowych, z wyjątkiem pacjentów z przewlekłym zapaleniem lub zmianami obturacyjnymi w oskrzelach. Najczęstsze powikłania, które zdarzają się w 1 – 5 %, to zapalenie zatok przynosowych lub zapalenie ucha środkowego, zwłaszcza u dzieci.
ADENOWIRUSY
U dzieci około 10 % zakażeń dróg oddechowych manifestujących się przeziębieniem jest wywoływanych przez tę grupę wirusów. Zakażenie występuje u pacjentów we wszystkich grupach wiekowych, najczęściej jednak u dzieci w wieku szkolnym. Większość zakażeń występuje w jesieni i wiosną, mogą mieć charakter zakażeń sporadycznych lub epidemicznych. Swoiste przeciwciała dla serotypów 1, 2, 5 spotyka się u 40 – 60 % dzieci w wieku szkolnym, z czego przynajmniej połowa przebyła zakażenie bezobjawowe.
Do zakażenia dochodzi po przedostaniu się wirusa do jamy nosowo – gardłowej, jamy ustnej i spojówek. Okres inkubacji wynosi 5 – 10 dni, a choroba trwa około 1 tygodnia. Wirus przez dłuższy czas, nawet do roku po przechorowaniu, wydalany jest z kałem, stąd istnieje możliwość zakażenia fekalno – oralnego u małych dzieci. Zakażenie szerzy się drogą kropelkową (aerozol), najczęściej jest zlokalizowane w górnych drogach oddechowych, może jednak przez ciągłość przenosić się na dolne drogi oddechowe.
Obraz kliniczny zakażenia jest prawie identyczny jak w innych zakażeniach wirusami oddechowymi, jednak charakterystyczną cechą jest zapalenie spojówek oraz zapalenie gardła, które może imitować anginę paciorkowcową, bowiem na powierzchni migdałków występuje wysięk. Zakażenie przebiega z gorączką, kaszlem, bólami mięśni, bólami głowy i objawami ogólnego rozbicia. U około połowy zakażonych występują takie objawy, jak wymioty, biegunka, podrażnienie opon, a czasem także nacieki w miąższu płucnym. Warto pamiętać, że Adenowirusy często są odpowiedzialne za biegunki u dzieci, którym mogą towarzyszyć objawy zakażenia dróg oddechowych. Możliwe są również poważne powikłania za strony ośrodkowego układu nerwowego i wątroby.
RSV (respiratory syncytia virus)
Zakażenia wirusem RSV najczęściej zdarzają się u małych dzieci (szczyt zachorowań w wieku 2 – 6 miesięcy), obejmują dolne drogi oddechowe i manifestują się klinicznie jako zapalenie oskrzelików lub zapalenie płuc.
W krajach rozwiniętych u małych dzieci zapalenie płuc o tej etiologii występuje znacznie częściej niż bakteryjne. U osób dorosłych zakażenie RSV może przebiegać tylko pod postacią zapalenia górnych dróg oddechowych jako klasyczne przeziębienie. Okres wylęgania wynosi 5 dni, do zakażenia dochodzi drogą bezpośredniego kontaktu przez wydzieliny (aerozol). Pierwszym etapem zakażenia jest stan zapalny górnych dróg oddechowych, zwykle o łagodnym przebiegu, a po trzech dniach zakażenie przenosi się na dolne drogi oddechowe, najczęściej jako zapalenie płuc.
WIRUSY GRYPY
Grypa jest chorobą sezonową, a zakażenie występuje we wszystkich grupach wiekowych. Najczęstsze zakażenia powoduje typ A wirusa. Zakażenie wirusem typu C częściej dotyczy tylko górnych dróg oddechowych. Zakażenie wirusem typu A charakteryzuje się nagłym wystąpieniem gorączki, kaszlem, nadwrażliwością na światło. U dzieci jest to jedno z najczęstszych zakażeń obejmujących górne drogi oddechowe.
Okres wylęgania wynosi od 1 do 3 dni. Zakażenie rozpoczyna się od nacieku zapalnego w górnych drogach, po czym przenosi się na dolne drogi oddechowe. Efektem zakażenia jest utrata nabłonka rzęskowego, a jego funkcja zostaje przywrócona po upływie 2 tygodni. Poważnym powikłaniem jest nadkażenie gronkowcowe i tworzenie ropni. Wirus wydalany jest jeszcze przez szereg tygodni po zakażeniu.
WIRUSY PARAGRYPY
Zakażenia tymi wirusami spotykane są na całym świecie i szczególnie często występują u dzieci. Na uwagę zasługuje pewna sezonowość zakażeń w zależności od typu wirusa: wirus paragrypy typu 1 częściej powoduje zakażenia o obrazie klinicznym krupu jesienią, typ 2 nie ma wybitnie sprecyzowanej sezonowości, natomiast typ 3 najczęściej powoduje zakażenia wiosną i latem.
Zakażenie szerzy się drogą kropelkową (aerozol), okres inkubacji wynosi 2 – 4 dni. Wirus namnaża się w komórkach nabłonkowych jamy nosowo – gardłowej, po czym zakażenie przenosi się na dolne drogi oddechowe. Zakażenie wirusem typu 1 i 2 częściej dotyczy górnych dróg oddechowych.
Wszystkie zakażenia wirusowe są czynnikami sprzyjającymi wtórnym nadkażeniom bakteryjnym.
