Wśród stanów zapalnych ucha środkowego wymienić należy:
- ostre zapalenie ucha środkowego
- wysiękowe zapalenie ucha środkowego
- przewlekłe zapalenie ucha środkowego
OSTRE ZAPALENIA UCHA ŚRODKOWEGO
Jest jedną z najczęściej występujących chorób u dzieci i dorosłych, około ¾ dzieci do 10 roku życia zapada na nie przynajmniej raz w roku. Zapalenie może występować samoistnie lub towarzyszyć chorobom zakaźnym, ostremu nieżytowi błony śluzowej nosa oraz zatok. Czynnikami wywołującymi zapalenie ucha środkowego są wirusy lub wirusy i bakterie. Spośród bakterii najczęstszą przyczyną jest Streptococcus pneumoniae (35%), Haemophilus influenzae (25%), Moraxella catharralis (14%), rzadziej Streptococcus pyogenes, Staphylococcus ureus.
Początkowa faza zapalenia wywołana jest najczęściej przez wirusy upośledzające drożność trąbek słuchowych i umożliwiające rozwój bakterii. W tej fazie choroby nie jest wymagana antybiotykoterapia, a leczenie ma charakter jedynie objawowy. Podajemy leki przeciwzapalne i przeciwbólowe, a przede wszystkim krople obkurczające błonę śluzową nosa. Leczenie takie w 90 % przypadków jest wystarczające i daje dobre wyniki. W razie pojawienia się wysokiej temperatury ciała, silnych tętniących bólów ucha oraz stwierdzenia w otoskopii uwypuklenia błony bębenkowej lub i wysięku w jamie bębenkowej konieczne jest włączenie antybiotyku. Należy pamiętać, że u dzieci objawy ogólne w przebiegu ostrego zapalenia ucha środkowego nasilają się bardzo szybko i mają burzliwy przebieg. Do w/w dolegliwości często dołączają się bóle brzucha, biegunka, czasem wymioty, podrażnienie błędnika, niedowład nerwu twarzowego. W takich przypadkach antybiotyk powinien być stosowany przez minimum 10 dni lub dłużej, zwłaszcza u dzieci ze skłonnością do przewlekania się procesu zapalnego spowodowanego nieprawidłową funkcją trąbek słuchowych, przerostem migdałka gardłowego, przerostem migdałków podniebiennych.
Ustąpienie wysięku zapalnego z ucha środkowego stopniowo następuje po 2 tygodniach, w 40 % po około 1 miesiąca, pozostałej części wysięk może utrzymywać się do 3 miesięcy. Z tego powodu wymagana jest systematyczna kontrola laryngologiczna i obserwacja zalegającego w jamie bębenkowej wysięku oraz zabiegi zmierzające do przywrócenia prawidłowej drożności nosa i funkcji trąbek słuchowych (inhalacje AMSA). Kontrola jest konieczna, aż do ustąpienia wysięku z jamy bębenkowej. Często, jeżeli wysięk utrzymuje się powyżej 3 miesięcy należy rozważyć powtórne podanie antybiotyku, a w nawracających zapaleniach ucha środkowego koniecznie usunąć przyczyny nieprawidłowej drożności nosa, tj. przerośnięty migdałek gardłowy lub/i przerośnięte migdałki podniebienne.
WYSIĘKOWE ZAPALENIE UCHA ŚRODKOWEGO
Wysiękowe zapalenie ucha środkowego jest następstwem ostrego zapalenia ucha środkowego, przebiega w sposób przewlekły, a jedynym objawem jest niedosłuch. Przyczyna choroby polega na gromadzeniu się płynu w uchu środkowym, a spośród czynników etiologicznych wymienić należy: alergię, niedrożność trąbki słuchowej, przerost trzeciego migdałka lub/i migdałków podniebiennych, wady anatomiczne i czynnościowe podniebienia miękkiego o charakterze wrodzonym bądź nabytym, powikłania bakteryjne przebytych infekcji górnych dróg oddechowych. Leczenie musi być wielokierunkowe i doprowadzać przede wszystkim do udrożnienia trąbek słuchowych, usunięcia płynu z jam bębenkowych, przywrócenia prawidłowego ciśnienia w uchu środkowym i powrotu słuchu do stanu prawidłowego. W początkowym okresie stosujemy leczenie zachowawcze, tzn. podajemy leki przeciwhistaminowe, leki obkurczające błonę śluzową nosa oraz stosujemy zabiegi mające na celu przedmuchanie trąbek słuchowych (AMSA, próba Polizera, katateryzacja). W uzasadnionych przypadkach istnieje konieczność włączenia antybiotykoterapii w małych dawkach przez długi czas.
Nieskuteczne leczenie zachowawcze, zaleganie płynu w uchu środkowym, utrzymywanie się pogorszenia słuchu przez ponad 3 miesiące stanowi wskazanie do podjęcia leczenia zabiegowego, tj. usunięcie przerośniętego migdałka gardłowego w 70 % przypadków lub/i przerośniętych migdałków podniebiennych oraz wykonania nacięcia błon bębenkowych i założenia dreników wentylacyjnych. Dreny wentylacyjne utrzymują się w błonach bębenkowych przez kilka miesięcy, a w przypadkach nawracających wysiękowych zapaleń ucha środkowego – 1 rok i dłużej. Podczas założonego drenażu błon bębenkowych należy przeprowadzać częstą kontrolę drożności dreników oraz stosować leczenie farmakologiczne obejmujące leki obkurczające błonę śluzową nosa, leki antyhistaminowe, leki mukolityczne.
PRZEWLEKŁE ZAPALENIE UCHA ŚRODKOWEGO
Przewlekłe zapalenie ucha środkowego nie ma jednej przyczyny, najczęściej jest efektem końcowym kilku różnych pierwotnych procesów chorobowych. Choroba często ogranicza się do perforacji błony bębenkowej oraz zapalenia błony śluzowej jamy bębenkowej, ale u niektórych chorych, w miarę upływu czasu może prowadzić do przewlekłego zapalnego niszczenia kosteczek słuchowych. W przebiegu przewlekłego zapalenia ucha środkowego charakterystycznym jest występowanie śluzowego, ropnego wycieku z ucha naprzemiennie z brakiem wycieku.
W przewlekłym zapaleniu ucha środkowego najczęstszymi czynnikami chorobotwórczymi są beztlenowe pałeczki Gram-ujemne, Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa. Antybiotykoterapia powinna być celowana i rozpoczęta po uzyskaniu wyniku badania bakteriologicznego. Wybrany antybiotyk powinien być skuteczny przeciwko bakteriom beztlenowym i tlenowym. Przewlekłe zapalenie ucha środkowego nie powinno być leczone jedynie miejscowo kroplami do ucha, terapia musi być skojarzona. Często zapalenie takie, zwłaszcza ziarninujące lub perlakowe, powinno być leczone chirurgicznie. Po zabiegu wskazane jest regularne laryngologiczne przeprowadzenie kontroli jamy pooperacyjnej.
